Dünyanın 7.harikası. M.S.6.yüzyılda bu görünümü aldığında dünyanın en büyük yapısıydı.Ancak bin yıl sonra daha büyüğü yapılabildi. Çok büyük bir kubbenin altında çok büyük bir mekan oluşturulmuştur.3.Ayasofya, Justinianus döneminde, iki mimar Isidoros ve Artemios tarafından yapılmıştır.İmparator her pazar Büyük Saray’dan Ayasofya’ya özel bir yoldan gelirdi.Konstantinapolis en eski megapoldür. 6.yüzyıldan itibaren dünyada ilk kez Konstantinapolis’te çok katlı sosyal konutlar yapılmıştır.

Ayasofya’nın en eski restorasyonu Mimar Sinan’a aittir. Bugüne kadar ayakta kalmasının sebeplerinden biri budur.Bir diğer sebep de yapının temelinin tamamen suyun içinde oturmasıdır. Su, depremlerin etkisini bir parça azalttığından İstanbul’daki depremlere karşı koyabilmiştir. Yapı, doğu-batı yönünde uzunlamasına gelişir. Kuzey-güney yönünde ise ortadan kesilir. Piramidal biçimde aşağı doğru gelişir. Kubbenin ağırlığı böylece temele iletilmiştir.
Yarım ve çeyrek kubbeler ile payandalar büyük kubbenin ağırlığını taşır. Duvarların içine gizlenen 4 ana taşıyıcı, kemerlerle birleştirilerek pandantifler oluşturulmuştur. Mısır’dan itibaren siyasetler devasa mimarilerle hükümranlıklarının gücünü ortaya koymak istemiştir. Ayasofyada’da aynı mantık var. İnsanı ezen, devasa bir mekan. Destek paydaları Mimar Sinan tarafından ilave edilmiştir. Mimari yapının içi mükemmele ulaşırken, dış estetikten kayıplar verilmiştir (uçan payandalar yüzünden). Ancak uçan payandalar Batı’da yüzyıllar sonra Gotik sanatına girecek ve estetikte pozitif etkiler yaratacaktır.

Örnekler:
-İç mekanda sütun başlıkları ve ajurlu motifler ışığa göre farklı efektler ortaya çıkarır.
-Büyük Konstantin, İstanbul’un, Justinianus ise Ayasofya’nın maketini Meryem’e sunarken (10.yüzyıl).
-Büyük bir beşik tonozla örtülü üst kat galerisine rampayla çıkılıyor.
-Üst kat galerisinde yer alan ”Deisis” mozayiği (12.yüzyıl): İsa (ortada), Meryem (solda), ve
Vaftizci Yahya (sağda). Bazı sanat tarihçileri Rönesans’ı bu resimle başlatır.Çünkü yüz ifadeleri çok yetkin.
-Apsisteki meleklerden biri. Elinde bir küre tutuyor. Bu da kozmik yapıyla, evrenler bağlantılı.
Melekte geç Helenistik etkiler görülüyor. Kurdelesi de yine bu dönemle bağlantılı.
Sanatsal anlamda pagan dünyasından tamamen kopulmamış olduğu görülüyor.
-Apsisteki Meryem Ana ve Çocuk İsa.
-Üst katta Konstantin Monomakus, Kraliçe Zoe ve İsa.Zoe’nin İsa’ya bağışını gösteriyor.
-Yohannes Komnanes (solda), Meryem Ana ve bebek İsa (ortada), İrene (sağda).
-Büyük Saray’ın mozaikleri.